Data publikacji: 31 marca 2017 Autorzy: Bartłomiej Dzieża Krystyna Patykowska Bartłomiej Sroka Michał Wolszczak
Plan rewitalizacji miasta Brok powstały na potrzeby II edycji konkursu rewitalizacji małych miast, w ramach konferencji naukowej Miasto w twoich rękach.
Słowem wstępu
Celem niniejszego opracowania jest wypracowanie rekomendacji dla gminnego programu rewitalizacji (GPR) miasta Brok. Kluczowa jest diagnoza uwarunkowań rozwoju oraz kierowników rozwoju miejscowości tak, aby GPR inicjował proces wzrostu ośrodka w sferze społecznej oraz ekonomicznej przy jednoczesnym zrównoważaniu rozwoju substancji miejskiej. Należy powołać się na francuski model rewitalizacji (Skalski 2009), który wskazuje trzy obszary działań: rewitalizacja ekonomiczna, odnowa miejska, rehabilitacja zasobu mieszkaniowego.
Odnosząc się do definicji rewitalizacji należy podkreślić jego procesowość. Bowiem jako zasadnicze cele procesu rewitalizacji wymienia się m.in. optymalizację gospodarowania przestrzenią i zasobami środowiskowymi (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2010, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2011), czy też wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez zestaw kompleksowych działań na rzecz społeczności lokalnej i interesariuszy (Ustawa z dn. 9 października 2015 r. o rewitalizacji Dz.U. 2015 poz. 1777). Część badaczy wskazuje na cykliczność procesu rewitalizacji, który obejmuje skoordynowane działania z zakresu planowania przestrzennego oraz konsekwentnej realizacji polityki miejskiej przy udziale społeczności lokalnej (Starzewska-Sikorska 2007, Jarczewski 2009).
Nowa perspektywa rewitalizacyjna ugruntowana na kanwie ustawy o rewitalizacji (Ustawa z dn. 9 października 2015 r. o rewitalizacji Dz.U. 2015 poz. 1777) kładzie istotny nacisk na formalizację procesu oraz ścisłe jego powiązanie z wynikami analiz wskaźnikowych. Należy podnieść refleksje rewitalizacyjne płynące po VIII Podlaskim Forum Urbanistów (Chwalibóg 2016). Wskazują one, że „ustalenia Gminnego Programu
Rewitalizacji powinny wynikać z przemyśleń i wiedzy, a nie z wyników ankiety”. Istotny jest kontekst oraz możliwości wprowadzania nowych funkcji, które zainicjują porządny wzrost i równoważyć będą dysproporcje na obszarach kryzysowych.
Istotne z punktu niniejszego opracowania kwestie to diagnoza potrzeb rewitalizacyjnych, wskazanie obszarów działań (przedsięwzięć) oraz sposobu ich wdrażania i zarządzania procesem rewitalizacji. Wnioski oraz rekomendacje dotyczące procesu rewitalizacji oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych oparte zostały na diagnozie wskaźnikowej oraz wizji lokalnej, aczkolwiek konieczna będzie również możliwie szeroka konsultacja społeczna pomysłów, tak aby nadać właściwy kształt przedsięwzięciom. Sugeruje się realizację procesu w oparciu o koncepcję geodesignu (Luc, Trzepocz, Kaim 2016) oraz koncepcję rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność tj. RLKS (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014)) oraz LEADER (Sykała 2015), kładąc nacisk na jakość przygotowanych opracowań kierunkowych, przy możliwym szerokim udziale społeczności lokalnej oraz ekspertów. Natomiast proponowane przedsięwzięcia, inicjujące procesy na rzecz rozwoju miasta oraz wskazania ścieżki rozwoju, utrzymane są w duchu smart cities. Koncepcja miasta inteligentnego jest rozwinięciem myśli zrównoważonego rozwoju obszarów zurbanizowanych (Jankowska 2015). Wiedeń jest obecnie ośrodkiem wiodącym prym we wdrażaniu rozwiązań na rzecz miasta inteligentnego i stanowi on europejski przykład. Dlatego należy podnieść, że proces rewitalizacji powinien spełniać kryteria kierunku inteligentnego (smart) rozwoju, postulaty inteligentnej i innowacyjnej gospodarki opartej o lokalny kapitał społeczny, inteligentnego sprawowania władzy ze szczególnym uwzględnieniem partycypacji społecznej oraz poprawę jakości życia poprzez innowacyjne rozwiązania na rzecz środowiska i aktualnych problemów miasta.
Diagnoza
Opracowanie niniejszej diagnozy ma na celu wskazanie zjawisk negatywnych oraz potencjałów miasta Brok w oparciu o wskaźniki społeczne, ekonomiczne oraz dostępność infrastrukturalną. Zaprezentowane dane posłużą od delimitacji obszaru zdegradowanego, tj. terenów gdzie występuje koncentracja negatywnych zjawisk, w ramach którego wyznaczony zostanie obszar rewitalizacji. Wskaźniki zostały opracowane na podstawie danych Banku Danych Lokalnych za okres 2012-15. Zestawienie wskaźników prezentuje tabela.
Przestępstwa
Rozkład przestrzenny przestępstw wskazuje na ich linearne rozmieszczenie, gros wzdłuż ulic Szosowej oraz Dąbrowskiego i Leśnej. Należy podnieść, że te ulice stanowią główne osie komunikacyjne, tj. DK50 oraz DW964. Może to wskazywać na komunikacyjny charakter incydentów (wypadki drogowe, kolizje). Wskaźnik ten tylko częściowo może oddawać natężenie zjawisk patologicznych na terenie miasta.
Struktura demograficzna i społeczna
Struktura wieku mieszkańców przedstawia się następują bazując na danych BDL GUS na rok 2015:
Według BDL GUS w 2015 roku pracujący na 1000 mieszkańców gminy było tylko 65 osób, jest to oczywiście duży skok w porównaniu do roku 2010 gdzie na 1000 mieszkańców pracowało jedynie 52 osoby. W tym zestawieniu można dopatrywać się że duża część ludzi jest w wieku poprodukcyjnym ale dane statystyczne nie pokrywają się z oczekiwaniami gdyż według BDL GUS osób w wieku od 19 do 65 roku życia jest 1816 co stanowi 63% ogólnej liczby ludności. Według danych pracujących w gminie jest zaledwie 150 osób co stanowi 5,2% populacji całej gminy. W związku z tą analizą można stwierdzić, że ludzie nie pracują i pobierają świadczenia socjalne, natomiast według danych udostępnionych przez gminę na potrzeby konkursu wynika że bezrobotnych ogółem jest 215 co stanowi 7,4% populacji gminy wg. BDL GUS, natomiast uprawnionych do pobierania świadczeń jest tylko 11 osób co stanowi 0,4% całej populacji. Wniosek z analizy przedstawionych danych jest następujący że duża część ludzi pracuje ale w tzw. szarej strefie lub nie jest to praca rejestrowana.
Brok w hierarchii gmin powiatu ostrowskiego oraz jego dostępność
Celem niniejszego opracowania było ustalenie hierarchii funkcjonalnej ośrodków miejskich w powiecie ostrowskim m przy wykorzystaniu sumarycznych mierników. Metodą opracowania było uzyskanie ze strony BDL GUS danych, które następnie opracowano. Wybrano odpowiednie mierniki przydatnych w analizie, następnie obliczenie sumarycznego miernika i ustalenie hierarchii ośrodków miejskich w województwie małopolskim.
W konstruowaniu miernika uwzględniono liczbę obiektów takich jak:
Liczba mieszkańców (waga 3)
Liczba uczniów w LO (waga 1)
Liczba LO, szkół policealnych i pomaturalnych (waga 2)
Podpisane umowy o dofinansowanie wg programów operacyjnych UE (waga 4)
Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice (waga 3)
Targowiska ogółem (waga 2)
Targowiska powierzchnia ogółem (waga 2)
Miernik został skonstruowany poprzez pomnożenie ilości danych obiektów przez ich wagę, a następnie dodanych do siebie wszystkich wyników dla poszczególnych miast. Dzięki przedstawieniu wyników w formie kartodiagramu możemy zaobserwować, że w hierarchii tego powiatu wybija się tylko jedna gmina mająca wartość współczynnika na poziomie 2428, jest to gmina Ostrów Mazowiecki (razem z miastem Ostrów mazowiecki). Z tego można wysnuć wniosek że w powiecie ostrowskim jedyną silną gminą jest Ostrów, który w systemie hierarchii zajmuje miejsce stolicy. Następną gmina mającą znaczenie regionalne dla powiatu jest gmina Małkinia Górna z wynikiem 560. Gminy znajdujące się w przedziale od 300 do 600 mają charakter prowincjonalny, reszta gmin od 100 do 300 mają charakter regionalny natomiast gmina Sulborze Wielkie mająca wartość współczynnika 72 znajduje się w hierarchii powiatu najniżej plasując się jako gmina o znikomym znaczeniu dla powiatu przy uwzględnieniu wyżej wymienionych czynników ma charakter lokalne.
Gmina Brok w hierarchii dla powiatu Ostrowskiego 6 miejsce z wynikiem 172 co plasuję ją w hierarchii jako gminę o znaczeniu regionalnym dla powiatu. Będąc w otoczeniu jednostki stołecznej i prowincjonalnej staje się lokalnym ośrodkiem którego znaczenie dla powiatu jest małe, a co za tym idzie dla województwa tak samo. Ze względu na mała przedsiębiorczość gminy w której jest zlokalizowana mała ilość miejsc pracy oraz zakładów produkcyjnych gmina nie jest wystarczająca rozwinięta aby starać się konkurować o podwyższenie swojej pozycji w hierarchii.
Wykorzystanie środków zewnętrznych (RPO, UE)
Dane statystyczne z lat 2011-15 wskazują na brak realizacji przez urząd miasta i gminy Brok projektów finansowanych ze środków RPO lub Funduszy Wspólnotowych. Należy wyrazić zaniepokojenie, gdyż ustawa o rewitalizacji w dużej mierze opiera finansowanie na umiejętności pozyskania funduszy zewnętrznych oraz przedsiębiorczości samorządów.
Fluktuacja mieszkańców/rezydentów
Saldo migracji w latach 2011-2014 było dodatnie, bowiem liczba wymeldowanych w tym okresie to 92 osoby. Natomiast liczba nowo zameldowanych była nieznacznie większa, wynosząc 93 osoby. W latach 2011-12 utrzymywał się trend dodatni salda migracyjnego, jednak w kolejnych latach trend ten odwrócił się, tak by w 2015 r. saldo migracji wyniosło 0.
Dostępność infrastruktury
Budynki mieszkalne podłączone do infrastruktury wodociągowej 5,6%. Przedkłada się to na 75,9% ogółu ludności korzystającej z wodociągu w 2016 r. i jest to wzrost o 5,8 pkt procentowego w przestrzeni 5 lat do roku bazowego. Natomiast dostępność sieci kanalizacyjnej w gospodarstwach domowych w 2016 r. wyniosła 31,9%. Obecnie (2016 r.) 32,2% ogółu populacji miasta korzysta z sieci kanalizacyjnej, jest to wzrost o 4,9 pkt proc. w stosunku do roku 2011.
Ocena lokalnych uwarunkowań i potencjalnych kierunków rozwoju
Istotnym elementem oceny uwarunkowań i potencjalnych kierunków rozwoju jest analiza SWOT. Pozwala ona na dokonanie oceny mocnych i słabych stron oraz określenie potencjalnych obszarów wzrostu. Ponadto dokonanie waloryzacji obecnej ścieżki rozwoju.
Poniższa analiza została dokonana w oparciu o wizję lokalną oraz dokumenty kierunkowe miast Brok, Program odnowy miejscowości (2015) oraz Diagnozę przygotowaną na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji miasta Brok. Omówione zostaną wybrane elementy analizy SWOT (Tabela 1.), kluczowe z perspektywy przedsięwzięć rewitalizacyjnych i kierunków rozwoju miasta.
Gmina Brok można rozpatrywać jako obszar recepcji turystycznej, jest to kluczowe stwierdzenie dla wyznaczenia ścieżki rozwoju miasta. O walorach turystycznych stanowi położenie obszaru w granicach Puszczy Białej i Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, należy tutaj wymienić obszary Natura 2000 Puszcza Biała oraz Ostoja Nadbużańska. Obszar ten przyciągnąć może amatorów turystyki pieszej i rowerowej, kajakarstwa czy miłośników przyrody. Brak właściwie rozbudowanego zaplecza i infrastruktury nie pozwala jednak na pełne wyeksponowanie walorów obszaru. Ponadto, brak jest wystarczająco przygotowanej oferty dla turystów oraz osób odwiedzających Brok i jego okolice, która skłoniłaby do pozostania na dłużej.
Brakuje też spójnego wizerunku zabudowy Broku, co z resztą dolega większości polskich małych miejscowości. Łatwo definiowalna wizualnie charakterystyka zabudowy stanowi ważny czynnik atrakcyjności turystycznej miejscowości. W Broku istnieje sporo budynków drewnianych i na podstawie ich wyglądu można wykreować klucz architektoniczny, który będzie ujednolicał budownictwo jednorodzinne Broku bez znacznego podwyższania kosztów przedsięwzięć budowlanych. Taki klucz, zawierający się w hipotetycznym Miejscowym Planie Rewitalizacji, stanowiłby też narzędzie ochrony obiektów nie zabytkowych wyglądem wpisujących się w ten klucz.
Bliskość Warszawy oraz walory przyrodnicze Broku mogą przełożyć się na wzrost ilości rezydentów i mieszkańców miasta, ze szczególnym udziałem seniorów. Stworzenie zaplecza dla usług senioralnych stanowić może oś rozwojową i ważny element nowej ścieżki rozwojowej. Wskazać należy możliwości rozwoju terenów pod zabudowę letniskową (sezonową) oraz warunki dla rozwoju domów spokojnej starości czy domów opieki paliatywnej. Ponadto dostęp szerszej oferty usług skierowanej do osób starszych oraz właściwa promocja ośrodka może przełożyć się na wzrost liczby osadników, którzy w Borku chcieliby spędzić swoją jesień życia. Kluczowe będzie strefowanie terenów inwestycyjnych w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz stworzenie infrastruktury przyjaznej seniorom (wytycznie kwartałów zabudowy, ciągów komunikacyjnych, małej infrastruktury, przestrzeni publicznych sprzyjających interakcjom). Ponadto, istotna będzie oferta kulturalna (dom lub klub seniora) i rekreacyjna, zapewniająca animację czasu wolnego osób starszych. Kapitał ludzki drzemiący w seniorach z pewnością pomoże w tworzeniu lokalnych inicjatyw animujących życie także codzienne życie społeczności miejskiej. Jednym z instrumentów pomocnym w realizacji takiej polityki jest klauzula umowy społecznej.
Wnioski płynące z diagnozy i rekomendacje kierunków rozwoju
Dokonując diagnozy zjawisk negatywnych w miejscowości Brok wskazany został brak spójnej ścieżki rozwoju. Koncentracja zjawisk szczególnie negatywnych, która wiązałaby się z wytyczeniem obszarów zdegradowanych związana jest w dużej mierze z asymetrią rozwoju infrastruktury oraz dostępności usług. Dlatego też na potrzeby rewitalizacji miasta Brok można przyjąć tożsamość obszarów rewitalizowanych z obszarami zdegradowanymi. Kluczowe jest zatem wskazanie obszarów posiadający potencjał, aby poprzez ich rozwój stymulować wzrost ośrodka oraz integrować społeczność lokalną. Obszar rewitalizacji obejmujący projekt flagowy Przystani oraz Targowiska obejmuje ciąg ulic Promenada oraz Zjazd. Pośrednio obejmuje także ulice Przystań, Zielona, Zielona, Spokojna, Kościuszki, tj. 66 mieszkańców i rezydentów. Zamieszkiwany jest przez 3,17% ogółu mieszkańców i zajmuje 0,96% powierzchni miasta.
Obszar rewitalizacji - planowana strefa ekonomiczna obejmuje bieg ulic Ostrowska, Głęboka, Jana Pawła II, tj. 258 osób. Stanowi on 12,42% mieszkańców miejscowości oraz 3,99% powierzchni Broku.
Do obszaru rewitalizacji dla usług kultury zalicza się ulice Murawską, Pl. Szkolny, Wyzwolenia, Strażacka, Ostrowska, Stodolna, Błotna, Botaniczna, Wspaniała, Pocztowa, Spacerowa, Komórkowa, który jest zamieszkiwany przez 141 osób, stanowiących 6,79% ogółu mieszkańców. Obszar ten stanowi 1,66% powierzchni miasta.
Obszary rewitalizacji wraz zaznaczonymi przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi zostały wpisane w załącznik graficzny niniejszego opracowania.
Załącznik graficzny zawiera ponadto analizę struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta, na podstawie modelu opracowanego przez Zborowski A. (2005). Zasadniczo wyznacza się sześć stref funkcjonalnych: a/ strefa centrum, obejmujące centrum historycznie ukształtowane; b/ obrzeże centrum tj. obszar zwartej, intensywnej zabudowy miejskiej, nieposiadające jednak tak silnie rozwiniętej funkcji usługowej jak centrum; c/ strefa przedmiejska to zróżnicowany obszar obejmujący tereny o różnych funkcjach (mieszkalnictwo, przemysł, handel, komunikacja), zagospodarowany na sposób miejski, w odróżnieniu od strefy podmiejskiej; d/ modelowa strefa wielkich osiedli mieszkaniowych oznaczona jako Stefa mieszkalna w Broku jest obszarem o funkcji stricte mieszkaniowej; e/ strefa podmiejska, występuje zarówno w mieście, jak i poza jego granicami, obejmuje tereny dawnych przysiółków lub wsi, których zagospodarowanie i struktura społeczna zmienia się znacznie pod wpływem sąsiedztwa miasta; f/ strefa dojazdów do pracy nie została wyznaczona na terenie miasta Brok.
Opis wizji stanu obszaru
W oparciu o diagnozę problemów, które występują na terenie miasta Brok oraz terenów wytypowanych do rewitalizacji formułuje się wizję stanu obszaru, stanowiący planowy i pożądany stan. Horyzont czasowy realizacji GPR prognozowany jest na rok 2023, uwzględnia wytyczne ustawy o rewitalizacji oraz zapewnia wykorzystanie ustawowego stelażu finansowego. Sugeruje się, aby projekty flagowe zostały zrealizowane w okresie do 5 lat od momentu przyjęcia GPR, wykorzystując w ten sposób mechanizm dźwigni generujący wzrost ośrodka.
Wizja: Inicjacja wzrostu ośrodka przez pryzmat wspólnie realizowanych projektów flagowych oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych, które są odzwierciedleniem potrzeb społeczności lokalnej oraz stanowią wyraz poszukiwań nowej ścieżki rozwoju ośrodka.
Cel główny: Przedsięwzięcia rewitalizacyjne stymulują reintegrację społeczności lokalnej oraz wspierają lokalną ekonomię i kształtują przetwarzanie przyjaznych przestrzeni wpływając na poprawę jakości życia.
Cele rewitalizacji oraz odpowiadające im kierunki działań
1/ Wzmocnienie potencjału ośrodka recepcji turystycznej, rozumianego jako obszar gminy, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru miasta
Ważnym elementem zmiany percepcji miasta przez mieszkańców oraz odwiedzających jest świadome wykorzystanie koncepcji marketingu terytorialnego. Jest to szczególnie ważne w obszarach recepcji turystycznej, tj. miejsc gdzie koncentruje się ruch turystyczny. Na potrzeby niniejszego opracowania można przyjąć, że Gmina Brok jest obszarem recepcji turystycznej, którego rozwój będzie stymulowany przez przedsięwzięcia rewitalizacyjne.
Kluczem marketingu terytorialnego obszaru recepcji turystycznej jest wysokiej jakości produktów i usług wyrażonych w formie oferty turystycznej. Paradygmat zrównoważonej turystyki bazuje na racjonalnym rozwoju bazy turystycznej (Kachniewska 2004). Na podstawie diagnozy wskazano atuty obszaru jakimi są walory przyrodnicze oraz unikatowe położenie ośrodka. Należy podnieść za Kachniewska M. (2004: 159) podstawowe elementy strategii jakości obszarów recepcji turystycznej: a/ funkcjonalność (w przypadku turystyki wyraża się ona szybkością i sprawnością obsługi); b/ dopełnienia (właściwości dodane do podstawowej wersji pobytu w danej miejscowości); c/ niezawodność (dotycząca głównie pracowników mających bezpośredni kontakt z klientem, ale także przedmiotów i urządzeń stanowiących elementy składowe produktu turystycznego, np. transportu lokalnego, urządzeń rekreacyjnych); d/ standardowość; e/ estetyka (dotycząca wnętrz w jakich znajdują się klienci, sposobu bycia i wyglądu personelu oraz całych miejscowości, ich czystości, zagospodarowania, zieleni miejskiej, rozwiązań komunikacyjnych, oświetlenia, rozłożenia akcentów architektonicznych itp.); f/ inne przejawy jakości, dotyczące subiektywnej oceny jakości usługi dokonywanej przez określone osoby. Tworzenie kompleksowej oferty turystycznej wymaga wspólnych wysiłków,, zarówno właścicieli obiektów bazy turystycznej jak i władz lokalnych, wszelkich instytucji oraz organizacji, a także społeczności lokalnej.
Dobra współpraca stanowić będzie fundament identyfikacji z turystyką w obszarze recepcji, której elementem jest także świadomość ekologiczna (Kachniewska 2004, Smoleński 2011).
Koncepcja metody portfela pozwala na właściwe pozycjonowanie wydarzeń masowych oraz ich zdefiniowanie. Getz D. (2005) wskazuje na swoistą wartość wydarzenia, której wyznacznikami są m. in. zasięg oddziaływania, wzmocnienie wizerunku obszaru recepcji turystycznej, spójność z polityką obszaru recepcji turystycznej, zdolności do długookresowego rozwoju. Ponadto pozytywne oddziaływanie na środowisko, poparcie społeczne i wymierne korzyści ekonomiczne. Kluczowe dla miasta Brok jest wzmocnienie pozycji cyklicznych wydarzeń masowych, szczególnie wydarzenia markowych, które są wizerunkowo przypisane do danego obszaru. Ich zasięg oraz reprezentatywność stanowi o pozycji obszaru recepcji turystycznej. Dni Broku czy Dni Puszczy Białej są swoistym produktem flagowym, który jest głównym motywem podróży i odwiedzin miasta. Instrumentem pozwalającym na poszerzenie oferty i utrwalenie pozycji obszaru recepcji jest kategoria wydarzeń regionalnych. Często wydarzenia te skierowane są do społeczności lokalnej, ich rozkład w terminarzu wydarzeń jest kluczowy i powinien stanowić równowagę dla wydarzeń kulminacyjnych w szczycie sezonu (Smoleński 2011). Propozycja nowego festiwalu „Muchomorka” w okresie jesiennym, który promować będzie walory przyrodnicze oraz grzybobranie. Atrakcjami, które współtworzyć będą klimat i lokalny autentyzm miasta i obszaru recepcji są wydarzenia lokalne. Pomogą one animować codzienne życie społeczności lokalnej. Proponowane są zawody wędkarskie i lokalne zawody sportowe, które pomogą asymilować nową infrastrukturę w tkance miasta (ścieżki rowerowe, biegowe).
Kemping nad Bugiem Proponujemy wystosowanie oferty do podmiotów prywatnych o zrealizowanie w formule Partnerstwa Publiczno-Prywatnego ośrodka kempingowego z małą przystanią kajakową i amfiteatrem. Proponujemy czterogwiazdkowy standard kempingu, aby mogli się w nim lokować nie tylko goście z własnymi namiotami, czy przyczepami kempingowymi, ale także domki kempingowe biur turystycznych. Taki kemping mógłby znacznie poprawić bazę turystyczną w Broku. Zlokalizowany na atrakcyjnej działce blisko centrum miasta oraz nad Bugiem, mógłby stanowić też ośrodek rekreacyjno-kulturowy dla lokalnej społeczności. Dlatego proponujemy formułę PPP, aby obiekty służące także mieszkańcom, czyli amfiteatr i przystań kajakowa, były finansowane ze środków miejskich. Te obiekty służyłyby również jako infrastruktura Festiwalu Muchomorka. Szacowany łączny koszt to 6 764 000 zł: Kemping, część prywatna:
3 600 000 zł - budynki (recepcja z restauracją, budynek gospodarczy, węzeł sanitarny),
1 500 000 zł - nawierzchnie, uzbrojenie,
1 000 000 zł - aranżacja zieleni; Kemping, część publiczna:
490 000 zł - amfiteatr,
122 000 zł - przystań,
52 000 zł - bulwar do drogi krajowej.
Fot. 1 Przykładowe rozwiązanie umieszczone w Gdyni.
Źródło: fot. Michał Wolszczak
Szlak kultury i historii Broku
Polityka turystyczna jest ważnym elementem tworzenia marki danego regionu, przykładem takiego rozwiązania przez turystykę może być Lanckorona w województwie małopolskim gdzie dzięki renowacji wyjątkowej architektury drewnianej stała się ciekawym miejscem na tzw. weekendowe wypady. W ramach rozwoju turystyki i chęci zapoznania odwiedzających z historią i kulturą Lanckorony, gmina zainwestowała pieniądze w aplikację mobilną będąca mapą gminy z oznaczonymi punktami i informacjami na temat danego miejsca, także w skład aplikacji wchodzą trasy jakie można pokonać. Innym przykładem rozwijania turystyki może być Port Gdynia, w którym w ramach czasowego projektu pojawiły się przewijane arkusze w formie taśmy na których umieszczono informacje o danym obiekcie, natomiast w internecie są dostępne mapy takich tras aby zachować ciąg chronologiczny które pokrywają się z punktami z wyżej wymienionymi instalacjami. W Warszawie z okazji roku Chopinowskiego zostały wyłożone ławki z muzyką wyżej wymienionego artysty które po naciśnięciu przycisku zaczynały historia związana z tym miejscem i życiem Fryderyka.
W celu rozwijania turystyki ważne jest aby gmina posiadała ogólnodostępny system informacji turystycznej niekoniecznie w sposób konwencjonalny jak biuro informacji turystycznej. W wielu gminach gdzie turyści odwiedzą je sporadycznie w urzędach gminy można znaleźć broszury informacyjne o danym miejscu z mapami dostępnymi często za darmo lub za symboliczną opłatą. Na przykładzie wyżej wymienionych realizacji nie potrzebne jest utrzymywanie stanowiska które jest nieopłacalne, natomiast można je zastąpić instalacjami informacyjnymi, aplikacjami mobilnymi lub dostępnym przewodnikiem i mapą na stronie gminy czy instytucji odpowiedzialnej w jednostce terytorialnej za informację turystyczną.
Turystyka jest jednym z prostszych sposobów rozwoju które w wielu miejscach przynoszą milionowe dochody ze względu na popularność. Często jest jedynym ze względu na uwarunkowania środowiskowe lub zamożność danego społeczeństwa. Na przykładzie wielu miejsc gdzie wprowadzono programy rozwoju obszarów wiejskich przez turystykę zauważono ogromny wzrost liczby świadczących usługi turystyczne przy zmniejszeniu bezrobocia (Derek 2008).
W związku z wyżej wymienionymi przykładami rozwoju turystki, po wizji lokalnej i obserwacji ogólnych trendów na spędzanie wolnego czasu zauważamy wykorzystanie kilku obecnych w gminie obiektów jako magnesów turystycznych.
Promocja produktów regionalnych
Każdy region wytwarza jakiś wyjątkowy w skali kraju produkt. Ważnym elementem rozwoju turystyki, kultury i gospodarki jest dbanie o tożsamość regionalną i dbanie o tradycję. W związku z tym zalecane jest stworzenie listy gminnych wytwórców produktów regionalnych rzemieślniczych czy spożywczych w celach promocji ich produkcji poprzez wystawianie ich na targach regionalnych poza terenem gminy, powiatu czy nawet kraju. Przykładem wspierania tego typu działań jest gmina Zator, która stworzyła z karpia produkt regionalny rozpoznawalny w dużej części Polski. Dzięki stworzeniu marki stworzono też festiwal produktów regionalnych z gmin tworzących Dolinę Karpia. Z tego przykładu wprost wynika, że produkt lokalny jako rozpoznawalna marka jest jednym z ważniejszych elementów sukcesu w branży turystycznej.
Targ – stymulowanie handlu lokalnymi produktami
Przestrzeń publiczna to miejsce publiczne służy zaspokajaniu potrzeb użytkujących je osób, m.in. w zakresie rekreacji, wypoczynku, komunikacji, edukacji. Najczęściej stanowi własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Nie jest jednak wykluczone, by było ono własnością innych podmiotów (samorzad.infor.pl). W ramach możliwości wykorzystania dostępnych środków w postaci takich przestrzeni wysoce stosowne jest stworzenie takich obiektów małej architektury które są dostępne dla każdego i spełnia funkcję socjalizacyjną (Gehl 2014). Dzięki wykorzystaniu przestrzeni pod stworzenie takich miejsc daje się poczucie odwiedzającym że są mile widziany ponieważ jest dla nich przygotowana infrastruktura.
Tego typu zabudowa jest bardzo popularnych w kraju o wysokiej jakości usług turystycznych lub o tradycjach podróżniczych. Przykładami są takie kraje jak Francja, Węgry, Australia, USA oraz Estonia. We Francji tego typu infrastruktura jest często spotykana w przestrzeniach parków narodowych lub krajobrazowych ale także przy drogach w postaci wiat z koszami oraz punktami z pitną wodą. Na Węgrzech wygląda to w postaci przygotowanych stałych palenisk z wiatą. Australia wykorzystała to, że duża liczba osób spędza czas na plażach i wielu ludzi uwielbia gotować na świeżym powietrzu, więc utworzono specjalne punkty z grillami przy plażach gdzie jest dostęp do wody, miejsc siedzących i wszystkich innych potrzebnych rzeczy. W USA w okolicach wielkich jezior gdzie znajdują się punkty widokowe są zlokalizowane parkingi oraz wiaty z miejscami do siedzenia i zjedzenia posiłku, w otoczeniu znajdują się także ujęcia prądu do kamperów oraz toalety. W Estonii w parkach narodowych można znaleźć miejsca gdzie można swobodnie rozpalać ogniska, a drzewo do tego celu jest przechowywane w specjalnie przygotowanym schowku.
Sugerowanym rozwiązaniem jest stworzenie w okolicach targu miejskiego miejsca do spożywania posiłków na świeżym powietrzu w postaci kliku wiat ze stołami oraz miejscem do przygotowywania potraw ciepłych. Tego typu infrastrukturę można wykorzystywać podczas festynów, targów lub spływów kajakowych. Dzięki stworzeniu takiej przestrzeni możliwe jest że nastąpi większa socjalizacja społeczeństwa.
W ramach rozwoju kulturalnego i turystycznego miasta Brok należy zadbać o historyczne miejsca związane z istnieniem w Broku społeczności żydowskiej. Ważnym elementem tego działania jest restauracja zniszczonego i zarośniętego cmentarza żydowskiego (kirkutu przy ul….). Obecny stan tego miejsca jest wyjątkowo zły i ukazujący nonszalanckie podejście do historii wspólnej Żydów i Polaków w tej miejscowości. Jest zrozumiałe że sprawy własnościowe tego miejsca nie są jasne ale dzięki wypracowaniu odpowiedniego porozumienia można wykorzystać ten cmentarz jako magnes turystyczny dla wycieczek żydowskich odwiedzających obóz zagłady w Treblince. Dzięki tego typu działaniom można nawiązać współpracę międzynarodową oraz organizować spotkania młodzieży z miasta oraz przyjezdne młodzieży. Takie działania są realizowane od lat w szkołach takich miast jak Warszawa, Kraków, Łódź czy Leżajsk.
W ramach przypominania o długim okresie symbiozy obu kultur można w ramach spotkań kulturalnych organizować spotkania z przedstawicielami JCC Warszawa czy Forum Dialogu. W działania na rzecz rozwijania świadomości mieszkańców o historii Żydów w Broku można organizować w szkołach zajęcia o kulturze z przedstawicielami wyżej wymienionych organizacji kulturalnych.
Ruiny zamku biskupiego
Obecnie teren ruin jest zarośnięty gęstymi krzewami. To utrudnia dostęp do ruin i ich zwiedzanie. Proponujemy usunięcie tych krzewów, aby wyeksponować ruiny i urządzić ten teren do formy małego parku, bez wydzielonych ścieżek spacerowych. Wobec samych ruin nie sugerujemy żadnych rozwiązań architektonicznych ponieważ wszelka przebudowa z zachowaniem zabytkowej substancji może nieść spore koszty i nie widzimy funkcji dla tak dużej kubatury, która mogłaby powstać w konsekwencji adaptacji ruin. Całość zadania składałoby się więc z usunięcie krzewów, pielęgnacji drzew, zasadzenia odpornej na deptanie trawy, oznakowania ruin, przebudowy i przedłużenia pobliskiej drogi o łącznej długości 220 m.
Szacowany łączny koszt to 380 000 zł:
160 000 zł - usunięcie krzewów, zasadzenie trawy,
50 000 zł - pielęgnacja drzew,
130 000 zł - przebudowa drogi,
40 000 zł - oznakowanie ruin, mała architektura.
Szlak zeŻwirkiem i Muchomorkiem przez Puszczę Białą
Obszary recepcji turystycznej wymagają poświęcenia szczególnej atencji dla infrastruktury obsługującej turystów. Oferta profilowana dla różnych grup odbiorców w sezonie letnim oraz zimowym wpływa na decyzje wizyty danego ośrodka. Sugeruje się stworzenie infrastruktury w oparciu o zasób przyrodniczy Puszczy Białej, promującą aktywną turystykę.
Przedsięwzięcie Szlak ze Żwirkiem i Muchomorkiem zakłada stworzenie tras turystyczno-rekreacyjnych w obszarach leśnych bazującą na obecnej siatce dróg utwardzonych na terenie gminy. Proponuje się stworzenie całorocznego szlaku na terenie gminy Brok, w okresie zimowym przystosowanym do narciarstwa biegowego, natomiast w okresie letnim turystyki pieszej i rowerowej. Założeniem trasy jest również propagowanie grzybobrania oraz wiedzy na temat form ochrony przyrody na terenie gminy. Kluczowym elementem tras są wiaty, ławo-stoły, parkingi oraz tablice informacyjne, zawierające informacje z zakresu: przebiegu trasy, stopnia trudności tras, oznakowania szlaków oraz ścieżki edukacyjnej, ochrony przyrody i gatunków grzybów. Szlak ze Żwirkiem i Muchomorkiem posiada szczególny walor edukacyjny dla dzieci, propagując tradycję zbiorów grzybów w lasach oraz pieszą turystykę rodzinną. W ramach przedsięwzięcia konieczny będzie zakup sprzętu do utrzymania tras (ratrak, skuter śnieżny) oraz stworzenie wypożyczalni sprzętu sportowego, możliwie w oparciu o miejscowy klub sportowy bądź realizowany w ramach sektora ekonomii społecznej. Podnieść należy, że koszt analogicznego projektu „Budowa narciarskich tras biegowych z funkcją rekreacji letniej w rejonie Góry Mogielica wraz z infrastrukturą towarzyszącą” zrealizowanego w 2014 roku wyniósł 2 565 590,39 zł, przy dofinansowaniu ze środków UE sięgającym 60% jego wartości. Łączna długość tras wynosi ponad 30 km.
2/ Poszerzenie oferty kulturalnej oraz promocja produktu lokalnego
Pojęcie rozwijania kultury jest tematem bardzo obszernym wykraczającym poza możliwości projektowe i wskazania zawarte w planach rewitalizacji czy MPZP. W celach rewitalizacji jakie chcielibyśmy osiągnąć możemy zawrzeć wizję tego że po całkowitym zrealizowaniu założeń i programu rewitalizacji dana jednostka stanie się miejscem w którym rozwija się kultura. Na dzień dzisiejszy nie można wprowadzać do planów rewitalizacji założeń kulturalnego rozwoju gdyż nie jest to elementem założeń planistycznych wynikających z ustaw. W związku z tym w niniejszym planie rewitalizacji a właściwie rekomendacjami do GPR możemy zamieścić wskazania które mogą pomóc w poprawieniu sytuacji wynikającej z jakości kultury w mieście Brok. Najważniejszym elementem działań mających na celu poprawę jakości kultury w gminie należy zacząć od tzw. pracy u podstaw. Najprostszym elementem takich działań jest organizacja zajęć kulturalnych domach kultury lub w innych miejscach publicznych placówek kultury tj. biblioteka, muzeum itp. najważniejsze jest to aby w takich zajęciach uczestniczyły dzieci oraz młodzież w ramach niezobowiązujących zajęć szkolnych. Aby obniżać koszty realizacji takich zajęć należy wykorzystywać potencjał ludzkich obecny w gminie, innymi słowy wykorzystywanie obecnych w jednostce terytorialnej przedstawicieli kultury muzyków, rzeźbiarzy, komików którzy w ramach pewnego rodzaju patriotyzmu lokalnego będą chętni do poprowadzenia zajęć pro publico bono (za darmo na rzecz społeczeństwa). Przy konsekwentnym realizowaniu tego pomysłu w ciągu kilku lat dorośnie grupa młodzieży która uczestnicząc w tych zajęciach będzie rozwijała swoje zainteresowania zachęcona tymi zajęciami a przy tym zachęcając do realizacji swoich pasji kulturalnych swoje potomstwo.
Aby wytworzyć tzw. lokalny patriotyzm należy zainteresować lokalną ludność tożsamością terytorialną. W tym celu ważne jest opracowania systemu wycieczek po terenie gminy gdzie ludność miejscowa będzie mogła zapoznać się z historią i regionalnymi tradycjami co umożliwi utożsamianie się ludności z terenem na którym żyją. W ramach tego typu wycieczek będzie niezbędne stworzenie szlaków dostępnych dla każdego i niewymagające przewodnika co oznacza że każdy punkt znaczący dla regionu musi być opatrzony tablicą informacyjną o danym obiekcie i znaczeniu dla regionu.
Kosztownym ale ważnym elementem realizacji założeń rozwijania kulturalnego gmin jest okazja do uczestniczenia w życiu kulturalnym innych miast. Najprostszym sposobem realizacji założenia jest organizowanie bezpłatnych wyjazdów do teatrów. Ze względu na to że koszt spektaklu teatralnego jest często duża, a podróż kosztowna z czego wynika, że ważnym elementem jest to aby takie wyjazdy były organizowane przez gminę i finansowane w co najmniej połowie. Dlaczego ważne jest uczestniczenie w takich wyjazdach ponieważ zagadnienia teoretyczne kultury którą poznajemy na zajęciach w szkole czy innych miejscach musi zostać zrealizowane namacalnie, czyli przez realne uczestnictwo w życiu kulturalnym co zmienia perspektywę z teorii w realne doznania.
Elementem rozwoju tożsamości lokalnej wynikające z chęci rozwijania kultury lokalnej należy pamiętać o dbaniu o historię okolicznych regionów. W okolicy Broku znajduje się były niemiecki nazistowski obóz zagłady istniejący w latach 1942–1943, gdzie śmierć poniosło 700 tys. do 900 tys. (www.sztetl.org.pl) Miejsce to w ramach wycieczek organizowanych przez dom kultury powinien odwiedzić każdy dorosły mieszkaniec gminy ze względu na wartość i rangę miejsca jakim jest miejsce obozu.
Zajęcia muzyczne, rękodzielnicze lub artystyczne ze względu na to że gmina jest mała jednostką terytorialną nie posiada na swoim terenie szkół muzycznych czy artystycznych powinna w ramach pracy z dziećmi i młodzieżą organizować zajęcia rozwijające wyżej wymienione zdolności w oparciu o pracę z lokalnymi przedstawicielami danej branży. Dzięki takim działaniom jest wysoce prawdopodobne poszerzenie zainteresowań dzieci i młodzieży oraz zapoznanie się z lokalnymi przedstawicielami twórców szeroko pojętej kultury. Zajęcia takie odwracają uwagę od demoralizującego środowiska i ułatwiając samorealizację rozwinąć wszystkie zmysły. Dzięki takim działaniom jest wysoce prawdopodobne że dzieci oraz młodzież uczestnicząca w takich zajęciach będzie miała większe szanse na zdobycie lepszego wykształcenia, a co za tym idzie poprawienia swojego obecne jeśli jest zły stanu byty. Poprzez wykorzystanie obecności lokalnych twórców kultury, artyści będą bardziej zachęcani do pracy oraz będą czuli się bardziej doceniani przez lokalną społeczność dzięki zajmowaniu czasu ich potomstwa i rozwijaniu ich umiejętności.
Rozbudowa budynku Domu Kultury i Biblioteki
W Broku brakuje sali świetlicowej, którą można by wykorzystać do organizacji różnych uroczystości, występów artystycznych, czy wykładów. Rozbudowa budynku biblioteki o dwukondygnacyjną, nie podpiwniczoną część z poddaszem, o powierzchni zabudowy ok. 500 m2 mogłaby pomieścić taką salę. W wyniku proponowanej rozbudowy powierzchnia użytkowa budynku wzrosłaby o ok. 1000 m2.
Szacowany koszt to 3 200 000 zł:
3 100 000 zł - rozbudowa,
100 000 zł - urządzenie terenu;
Szlak miejski: Spocznij i posłuchaj ciekawej historii
Szlak po mieście Brok składać by się miał z ławek miejskich ustawionych w miejscach ważnych dla historii Broku i jego społeczności. Ławy byłby stworzone w oparciu o regionalny styl i zdobnictwo na której zostałyby umieszczone następujące rzeczy:
Nazwa miejsca przy którym znajduje się ławka
Tabliczka z odnośnikiem
do strony internetowej w formie QR kodu lub linku
do aplikacji mobilnej w formie QR kodu lub numerem instalacji
do mapy i/lub przewodnika w formie numeru instalacji
Modelu historycznego danego obiektu jeżeli znacząco zmienił swój wygląd lub już go nie ma.
Miejscami które są w naszej opinie ważnymi punktami dla miasta Brok będące interesujące turystycznie:
Kirkut (cmentarz żydowski)
Kościół św. Andrzeja Apostoła
Zabytkowy budynek urzędu gminy Brok
Kurhan grzebalny
Cmentarz przy przysiece
Ruiny zamku biskupiego
Miejsce po synagodze (ul. Pułtuska)
Miejsce po budynku dawnej łaźni żydowska (ul. Pułtuska 22)
Pomnik Wojciecha Jastrzębskiego
Dom z XIX w. przy Placu Kościelnym obok urzędu gminy
Kompleks handlowy - targowisko Mając na uwadze powyższe proponujemy budowę kompleksu handlowego, który wzmocniłby lokalne więzi oraz lokalną małą przedsiębiorczość. Mała hala o powierzchni użytkowej ok. 600 m2 zawierałaby 9 lokali na wynajem o łącznej powierzchni ok. 400 m2, z których część byłaby przystosowana do działalności gastronomicznej. Wraz z halą, kompleks tworzyłoby 10 zewnętrznych stanowisk handlowych, wiaty ze stołami oraz 14 miejsc postojowych.
Szacowany łączny koszt to 1 540 000 zł:
1 200 000 zł - budynek,
190 000 zł - nawierzchnie, uzbrojenie,
100 000 zł - zewnętrzne stanowiska,
50 000 zł - mała architektura;
Festiwal Muchomorka
Festiwal Broku z okazji dni Broku organizowany z ramienia gminy. Najważniejszym elementem jest zaproszenie lokalnych zespołów muzycznych do zaprezentowania się na scenie. Aby festiwal miał wymiar interdyscyplinarny jest potrzebne kilka czynników budujących. Pierwszym jest zaangażowanie mieszkańców tak, aby czuli, że to, w czym uczestniczą było także ich dziełem. Drugim ważnym czynnikiem jest obecność innych aktywności poza słuchaniem muzyki. Ważne jest zorganizowanie gier i zabaw dla całych rodzin. Ze względu na bliskość dużego kompleksu leśnego sugerujemy stworzenia w ramach festiwalu zawodów na:
Znalezienie największego grzyba jadalnego
Bieg na przełaj przez puszczę Biała
Na najlepsze zdjęcie przyrodnicze ubiegłego roku
Wędkarstwo spławikowe na Bugu, I nagroda Tłustego Szczupaka dla największej złowionej ryby i nagroda pocieszenia Małej Płotki dla najmniejszej złowionej ryby
Nagrody muszą być symboliczne i o znaczeniu w kulturze regionu, aby wyróżniał się w pośród innych nagród uczestników takich zawodów. Trzecim elementem towarzyszącym jest promocja produktów regionalnych za pośrednictwem stoisk wystawienniczych i targowiska.
Finalną częścią całego dnia zabaw i zawodów byłby koncert plenerowy z udziałem lokalnych artystów, a jako gwiazdy zaproszenia prawdziwej gwiazdy muzyki. W ramach Dni Broku organizowany był festiwal sąsiedzki (innego dnia jak festiwal muzyki) polegający na wybraniu najładniejszego ogrodu. W ramach festiwalu sąsiedzkiego zamykane byłyby boczne ulice na rzecz stworzenia miejsca pod spotkania sąsiedzkie, na których wszyscy przynosiliby swoje specjały, aby poczęstować innych. W ramach jednego dnia zostałoby uchwalone, że spożywanie alkoholu publicznie w ramach festiwalu jest dozwolone w obrębie imprezy. Dodatkowym elementem mógłby być wyprzedaż garażowa gdzie każdy mieszkaniec miasta wystawia ze swojego domu rzeczy do oddania lub na sprzedaż.
3/ Wykreowanie spójnego wizerunku zabudowy
Wytyczne architektoniczne w oparciu o możliwości Miejscowego Planu Rewitalizacji (MPR)
Te zapisy ustalają ramy stylistyczne dla budynków w obszarze rewitalizacji. Są tak skonstruowane, aby można było je zastosować w Miejscowym Planie Rewitalizacji, nowym narzędziu planistycznym wprowadzonym przez ustawę o rewitalizacji.
Zapisy zostały podzielone na część dotyczącą budynków jednorodzinnych i część dotyczącą pozostałych budynków. Zapisy dotyczące budynków jednorodzinnych są rygorystyczne, choć nie powinny generować podwyższenia kosztów budowy domu. Pomimo szczegółowości, opisują one elementy, które są często stosowane we współczesnym budownictwie jednorodzinnym. Szczegółowe zapisy odnoszące się do detali mają za zadanie wykreować spójny obraz zabudowy miasta Brok.
Zapisy dotyczące pozostałych budynków są bardzo ogólne i oszczędne z dwóch powodów. Po pierwsze, mnogość stosowanej funkcji wymusza często stosowanie niestandardowych rzutów budynków i dlatego nie należy dokładnie określać np. proporcji elewacji, czy poziomu parteru. Po drugie, takich budynków nie jest dużo, dlatego mogą one wyróżniać się swoją formą, czy kolorem bez nadmiernego zwiększenia chaosu wizualnego.
W tych zapisach brak jest np. wskaźnika zabudowy, czy maksymalnej wysokości budynków ponieważ te zapisy można umieścić w MPZP. Tutaj chcieliśmy pokazać jakie możliwości posiada MPR w kształtowaniu wizerunku małej miejscowości.
Budynki mieszkalne:
ustala się następujące zasady kształtowania bryły:
ściany zewnętrzne w rzucie parteru należy kształtować w układzie prostokąta o proporcji długości boków od 1,5 do 2,5,
dopuszcza się stosowanie werandy na dłuższej elewacji o głębokości nieprzekraczającej 3 m i szerokości nieprzekraczającej 40% długości dłuższej elewacji,
dopuszcza się stosowanie maksymalnie jednej kalenicy położonej na dłuższej osi symetrii rzutu parteru i o długości większej o 80 cm od długości dłuższej elewacji,
nakazuje się stosowanie jednego kąta pochylenia połaci dachowej, z wyjątkiem zadaszenia werandy,
wysokość dachu między kalenicą, a okapem dłuższej elewacji powinna być nie mniejsza niż 1,5 odległości między poziomem parteru, a okapem dłuższej elewacji,
poziom parteru powinien znajdować się na wysokości nie mniejszej niż 30 cm nad najwyższym punktem gruntu rodzimego na obwodzie rzutu,
dopuszcza się maksymalnie 3 gabaryty otworów okiennych na ścianach,
nakazuje się stosowanie wysięgu połaci dachowej na długość nie mniejszą niż 40 cm od wszystkich elewacji;
ustala się następujące zasady stosowania zewnętrznych materiałów wykończeniowych:
do poziomu parteru należy stosować okładziny betonowe, kamienne lub tynki tradycyjne,
na ścianach zewnętrznych powyżej poziomu parteru należy stosować okładziny drewniane z deskami ułożonymi w układzie pionowym lub ściany osłonowe z cegły, w przypadku ścian o konstrukcji zrębowej lub sumikowołątkowej można pozostawić bez wykończenia,
zakazuje się stosowania blachy falistej, trapezowej, blachodachówki, dachówki ceramicznej i betonowej, blachy płaskiej stalowej jako pokrycia dachu,
nakazuje się stosowanie drewna jako wykończenia podniebienia połaci dachowej;
ustala się następujące zasady ekspozycji elementów konstrukcyjnych i zdobniczych:
Nakazuje się wyodrębnienie powierzchni ściany szczytowej powyżej linii łączącej górne krawędzie dłuższej elewacji wysunięciem o 10 cm przed lico dolnej elewacji lub nie kolorystycznym zaznaczeniem wyżej wymienionej lin
ustala się następujące zasady kształtowania charakterystycznych cech elewacji:
zabrania się stosowania cegieł w kolorze beżowym,
zabrania się stosowania nieprzezroczystych farb powłokowych na elementy drewniane elewacji,
nakazuje się stosowanie drewnianej stolarki okiennej o widocznej fakturze i kolorze drewna, w przypadku elewacji drewnianej, w takim samym lub ciemniejszym kolorze od elewacji,
nakazuje się stosowanie zewnętrznych parapetów w takim samym kolorze, jak stolarka,
w przypadku docieplania obowiązują wszystkie zasady kształtowania elewacji, a ponadto nakazuje się zachowanie co najwyżej 4 cm wysięgu elewacji powyżej poziomu parteru względem elewacji poniżej poziomu parteru,
w przypadku rozbudowy lub nadbudowy obowiązują wszystkie zasady kształtowania elewacji i połaci dachowej dla nowych części, ponadto liczba gabarytów okiennych nie powinna przekraczać 3, liczba kątów pochylenia połaci dachowych nie powinna przekraczać
ponadto w przypadku nadbudowy nakazuje się stosowania proporcji elewacji, a w przypadku rozbudowy zabrania się wychodzenia rozbudową poza najmniejszy prostokąt opisany na istniejącym rzucie budynku.
Pozostałe budynki: Ustala się następujące zasady kształtowania bryły:
dopuszcza się stosowanie maksymalnie 3 kalenic i 6 połaci dachowych,
nakazuje się stosowanie jednego kąta pochylenia połaci dachowej o wartości min. 50 %,
nakazuje się stosowanie wysięgu połaci dachowej na długość nie mniejszą niż 40 cm od wszystkich elewacji;
Ustala się następujące zasady stosowania zewnętrznych materiałów wykończeniowych:
na ścianach zewnętrznych zakazuje się stosowania cienkowarstwowych tynków o frakcji powyżej 1 mm,
nakazuje się stosowanie drewna jako wykończenia podniebienia połaci dachowej.
4/ Rewitalizacja poprzez lokalną ekonomię i w oparciu o ekonomię społeczną
Nadrzędnym celem rewitalizacji jest integracja społeczności lokalnej oraz stymulacja do działania możliwie szerokiej grupy interesariuszy. Poniższe rekomendacje zawierają mechanizmy, które mogą posłużyć do uzyskania społecznych efektów mnożnikowych w ramach realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych.
Wspomniany uprzednio instrument klauzuli społecznej stanowi istotny element pobudzania ekonomii społecznej oraz stymulowania inicjatyw społecznych. Priorytet 9.8 Narodowego Planu Rewitalizacji (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju 2014) - Wspieranie gospodarki społecznej i przedsiębiorstw społecznych jest swoistym powiązaniem polityki miejskiej w ramach procesu rewitalizacji i ekonomii społecznej. Zgodnie z ustawą prawo zamówień publicznych klauzule społeczne są zapisem, który pozwala na uwzględniania aspektu realizacji celu społecznego podczas wykonywania zamówień publicznych. Pozwala to na angażowanie podmiotów, których pracownikami są marginalizowane grupy społeczne lub stawia wymóg zatrudnienia osób bezrobotnych lub niepełnosprawnych w ramach konkretnego zamówienia. Wymóg zatrudnienia bezrobotnych może wymóc na zleceniobiorcy wypełnienie klauzuli poprzez ich zatrudnienie m.in. w ramach robót publicznych. Jednym z wyjątków nie stosowania klauzuli społecznej są zamówienia publiczne, których przedmiotem są usługi lub roboty budowlane realizujące przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w gminnym programie rewitalizacji oraz wykonywane na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji, zgodnie z zapisami ustawy o rewitalizacji. Należy jednak podjąć, że zadania z zakresu obsługi przedsięwzięć rewitalizacyjnych winny być realizowane lokalne firmy, zatrudniające mieszkańców gminy, stymulując wzrost lokalnej gospodarki.
Opis struktury zarządzania procesem rewitalizacji miasta Brok
Rewitalizacji miast wymaga nowego podejścia do zarządzania procesem, koordynującego realizację przedsięwzięć rewitalizacyjnych przy udziale społeczności lokalnej. Podnieść należy także paradygmat nowej urbanistyki (Gehl 2009, Jacobs 2014), wskazujący ważkość partycypacji społecznej w tworzeniu przestrzeni przyjaznych użytkownikom. Istotą rewitalizacji jest odnowa tkanki miejskiej i społecznej oraz inicjacja rozwoju przy równoczesnej odpowiedzi na potrzeby społeczności lokalnej. Postulaty takiej formy zarządzania procesem rewitalizacji realizuje koncepcja RLKS (rozwój lokalny kierowany przez społeczność) oraz metoda LEADER. Pokrewne pryncypia oraz mechanizmy zarządzania zostały wypracowane w ramach programu URBACT (Soto, Houk, Ramsden 2012). Doświadczenia te stanowić mogą niezmiernie ważny kontent, wskazując nową drogę animizacji i zarządzania procesem rewitalizacji miast.
Geneza koncepcji RLKS opera się o doświadczenia zarządzania obszarami wiejskimi w ramach programu LEADER stosowanego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołówstwa perspektywy finansowej UE w latach 2007-2013. W kolejnej perspektywie podejście LEADER zostało poszerzone o zebrane doświadczenia oraz filar Polityki Spójności czego wyrazem jest RLKS. Umowa Partnerstwa (Ministerstwo Rozwoju 2015) jest dokumentem konstytuującym zastosowanie instrumentu RLKS na gruncie Polskim. Ponadto, dokument ten określa kierunki interwencji w latach 2014-2020 trzech polityk unijnych w Polsce – Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybołówstwa.
Podnoszone koncepcje posiadają pokrewny fundament i zbieżne determinanty z procesem rewitalizacji. Wymienić można siedem głównych cech, które charakteryzują podejście Leader: 1/ Oddolne opracowywanie oraz wdrażanie strategii; 2/ Lokalne strategie rozwoju; 3/ Lokalne partnerstwa publiczno-prywatne; 4/ Działania zintegrowane i wielosektorowe; 5/ Współpraca; 6/ Innowacyjność; 7/ Sieci współpracy.
Proces rewitalizacji stoi przed podobnymi wyzwaniami i wymaga on równie kreatywnego i twórczego podejścia. Fundamentem stanowiącym o sukcesie jest partycypacja społeczna, zarówno w sferze koncepcyjnej jak i realizacyjnej, która przedkłada się poprawę percepcji przestrzeni miejskiej oraz tworzenia związków tej przestrzeni z jej użytkownikami. Należy tutaj podnieść koncepcję swojskości prof. Pawłowskiej (Pawłowska 1996) oraz postulaty różnicowania funkcji w przestrzeniach wysokiej jakości (Project for Public Spaces 2000, Gehl 2009). Ponadto, istotne jest uzyskanie wartości dodanej, tak aby współpraca sektora publicznego z prywatnym wpływa motywująco na społeczność lokalną.
Należy podnieść ważkość ciała opiniująco-doradczego jakim jest komitet rewitalizacji.
Można doszukiwać się pewnych podobieństw z lokalnymi grupami (LGD) (Europejski Trybunał Obrachunkowy 2010), jednakże posiadają one szersze kompetencje, w tym wykonawcze. Jest to kluczowe z perspektywy animacji procesu rewitalizacji, aby komitet we właściwy sposób stymulował proces w społeczności lokalnej i determinował podejmowanie przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Istotne będzie zatem poszerzenie kompetencji komitetu przez analogię do LGD oraz właściwy dobór składu członkowskiego, aby w sposób możliwie pełny reprezentował grono interesariuszy procesu rewitalizacji. Odpowiedzialność za wybór oraz przyznania finansowania dla poszczególnych projektów ciąży na LGD, natomiast komitet jedynie opiniuje przedsięwzięcia oraz bieżący kierunek działań w ramach gminnego programu rewitalizacji (GPR). Istotny jest również wpływ komitetu na kształtowanie GPR oraz jego realizację, zgodnie z kompetencjami LGD w zakresie rozwoju zintegrowanych strategii lokalnych.
Z uwagi na synergiczność procesu rewitalizacji konieczne jest zaangażowanie różnych środowisk oraz różnych form finansowania przedsięwzięć (w tym Wspólnotowych, prywatnych i partnerstwa publiczno-prywatnego). Wskazane inicjatywy UE wskazują na potencjalne ścieżki pozyskania źródeł finansowania, pomocne są również dobre praktyki rewitalizacyjne realizowane w perspektywie przed ustawowej. Należy podnieść za Jacobs J. (2014), że sukces przekształceń "przyjaznych kwartałów" może być jedynie osiągnięta przez spójną realizację małych projektów i planów, zarówno indywidualnych jak i wspólnych. Przykładem rewitalizacji przy zaangażowaniu małych nakładów jest projekt rewitalizacji lwowskich podwórek (Jarczewski, Huculak, Janas 2013). Kluczowe są efekty niewymierne rewitalizacji, czy efekty mnożnikowe stymulujące dane obszary kryzysowe do wzrostu.
Kolejnym filarem udanej rewitalizacji jest właściwa promocja procesu. Dążenia komitetu rewitalizacji winny w możliwie szeroki sposób dotrzeć do interesariuszy, ponadto powinna zostać wypracowana właściwa forma komunikacji. Należy tutaj wymienić mapy wyobrażeniowe i mapy mentalne, warsztaty Charrette czy spotkania z mieszkańcami, konkursy lub „święta ulic” i plakaty. Kluczem powodzenia rewitalizacji jest świadomość o potrzebie rewitalizacji pośród interesariuszy oraz możliwości indywidualnego wkładu w proces na rzecz poprawy jakości życia. Istotna jest właściwa organizacja konsultacji społecznych oraz ich cykliczność, która winna opierać się o informowaniu wspólnoty lokalnej na temat aktualnych zamierzeń i planów, przedstawianiu propozycji rozwiązania problemów.
Kolejno dyskusji i poszukiwaniu wspólnych sposobów rozwiązań a następnie informowanie o podjętych decyzjach i działaniach (Pawłowska 2010).
Ostatnia z koncepcji pomocna podczas realizacji programu rewitalizacji to geodesign. Jest ona niezwykle użyteczna podczas przetworzeń przestrzeni uwzględniającej udział społeczeństwa oraz zastosowania wiedzy eksperckiej. Techniki stosowane w ramach koncepcji pozwalają na przybliżenie procesu projektowego oraz poprawę percepcji materiałów koncepcyjnych szerokiemu gremium odbiorców nie posiadających wiedzy specjalistycznej. Należy tutaj wskazać systemy informacji geograficznej GIS w partycypacji społecznej (ang. PPGIS), której doktryna realizowana jest we Wspólnocie w oparciu o dyrektywę INSPIRE (Luc, Trzepacz, Kaim 2016).
Rewitalizacja wymaga elastyczności oraz synergii działań w wielu obszarach, wiąże się to z niemałą rolą operatora rewitalizacji tj. jednostki odpowiedzialnej za koordynację wszelkich działań oraz animację procesu. Zaprezentowane koncepcje stanowić mogą filar procesu zarządzania, jednak jego fundamentem musi być operator, który zarządza procesem, a nie jedynie realizacją poszczególnych projektów z osobna. Ponadto sukces procesu warunkowany jest przez właściwy pilotaż polityczny samorządu (Skalski 2008). Ważne jest powołanie komórki w urzędzie gminy czy też osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za proces, która będzie pomostem między sektorem prywatnym, publicznym i społecznością lokalną. Podnieść należy, że proces rewitalizacji, oparty na dobrowolnym przystąpieniu stron, był rozumiany przez lokalną opinię publiczną jako program przyjazny, realizujący jej własne dążenia, sformułowane przez władze samorządowe (Skalski 2013: 25).
Literatura
Europejski Trybunał Obrachunkowy, 2010, Wdrożenie podejścia LEADER w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Sprawozdanie specjalne nr 5/2010, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg
Gehl J., 2009, Życie między budynkami, RAM, Kraków, s. 9-79
Getz D., 2005, Event management and event tourism, Cognizant, NY
Jacobs J., 2014, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, Fundacja Centrum Architektury
Jankowska M., 2015, Smartcity jako koncepcja zrównoważonego rozwoju miasta - przykład Wiednia, Uniwersytet Szczeciński: Studia i prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Nr 42, t.2, s. 173-182
Jarczewski W., Huculak M., Janas K. (red.), 2013, Rewitalizacja podwórek, IRM Kraków
Kachniewska M., 2004, Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot kompleksowego zarządzania przez jakość (TQM) [w:] Bosiacki S., Grell J. (red.), Gospodarka turystyczna w XXI wieku. Szanse i bariery rozwoju w warunkach integracji międzynarodowej, s. 155-167
Luc M., Trzepacz P., Kaim D., 2016, Geodesign a gospodarka przestrzenna [w:] Kozak J., Michno A., Szabowska-Midor A., Trzepacz P., Wasak K. (red.), Nowe koncepcje studiów w zakresie geografii i gospodarki przestrzennej, UJ, Kraków, s. 85-104
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2010, Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2011,Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030
Chwalibóg A., 2016, Refleksje rewitalizacyjne po VIII Podlaskim Forum Urbanistów, www.tup.org.pl, dostęp: 10.01.2017
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 2014, Narodowy Plan Rewitalizacji 2022 – Założenia
Pawłowska K., 1996, Idea swojskości w urbanistyce i architekturze miejskiej, Politechnika Krakowska: Seria Architektura, Monografia 203, Kraków
Pawłowska K. (red.), 2010, Zanim wybuchnie konflikt, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków
Program odnowy miejscowości, 2015, Brok
Project for Public Spaces Inc, 2000, How to Turn a Place Around, Michigan University
Soto P., Houk M., Ramsden P., 2012, Implementing “community-led” local development in cities.
Lessons from URBACT., www.urbact.eu, dostęp: 15.01.2017
Skalski K., 2008, Rewitalizacja we Francji, IRM Kraków
Smoleński M., 2011, Rozwój wydarzeń kulturalnych zorientowanych na turystykę, Economy and Management – 2/2011, s. 73-82
Skalski K., 2013, Rola wsparcia publicznego w procesach rewitalizacji na przykładach krajów europejskich, Problemy Rozwoju Miast: Zeszyt 1/2013, IRM Kraków, s. 25-38
Sykała Ł., 2015, Basic principles and features of the LEADER approach [w:] Sykała Ł., Dej. M., Wolski
O. (red.), The LEADER Method Transferring Experience of the Visegrad Group Countries to Georgia, IRM Kraków, pp. 41-54
Ustawa z dn. 9 października 2015 r. o rewitalizacji Dz.U. 2015 poz. 1777
Katalog cen jednostkowych robót i obiektów inwestycyjnych - IV kwartał 2016, Wolters Kluwer, 2016, Warszawa
Rozporządzenie z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
Rozporządzenie z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie
Rozporządzenie z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
Zborowski A., 2005, Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresie realnego socjalizmu i transformacji ustrojowej (na przykładzie Krakowa), IGiGP UJ, Kraków